Ressam : Edvard Munch (1863-1944)
Resmin Adı : Madonna (1894-95)
Nerede : National Gallery of Norway, Oslo, Norveç
Boyutu : 90,5 cm x 70,5 cm
Scream resminden yaklaşık 1 yıl sonra yapmaya başladığı Madonna serisi, Munch’un tezatlıklarla dolu ruh halini en iyi anlattan resimlerinden biri.
Madonna’nın yani Bakire Meryem’in daha önce böyle tasvir edildiğini hiç görmemiştik. Resmin hissettirdiklerinde Meryem’in karakterinden yansıtmalar var gibi; dinginliği, kendine güveni…
Ama bu davetkar vücut dili ezberimizi bozuyor. Resimdeki kadın tüm çıplaklığı ile ortada, tamamen savunmasız. Munch, resimlerde insanların gerçek ruh halininin, nefes alan, hisseden, acı çeken, aşık olan insanların konu edilmesi gerektiğini savundu hep… Sanki gerçek duyguları yansıtmayı savunan kendisi değilmiş gibi, Madonna’yı hiç yaşamadığına inanılan duygularla tasvir etmek onun için bir algı oyunu muydu? Ya da başka bir kadının cinsel açıdan özgürlüğünü tasvir edip, kadının başının üzerine kırmızı bir hale ekleyerek ve resmin ismine “Madonna” diyerek dikkatleri üzerine mi çekmek istemişti? Tartışmamızı mı istemişti? Eğer öyleyse istediği oldu. Resmin üzerinden 100 yıldan fazla zaman geçti, hala resimde olmayan binlerce anlam, Munch’un Madonna tasviri üzerinden güya akademik seviyede tartışılıyor.
Ben resmin isminin “Madonna” olmamasını tercih ederdim. Munch’un bu resminden “Woman Making Love”, “Loving Woman” gibi isimlerle de bahsettiği söyleniyor, keşke o isimlerden birini verseydi bu resme. Herhangi bir kadına ait olduğunu düşündüğümde bu ruh halinin, vücut dili üzerinden bu kadar güçlü tasvir edilmesi beni etkiliyor. Moma’daki Edvard Munch koleksiyonunu incelerken dikkatimi çeken 1895 tarihli The Woman II isimli gravür gibi. Birbirinin aynı gibi görünen bu iki tasvir kesinlikle çok güçlü. Birinin ismi “Kadın” birinin “Madonna” olunca, elbette hangisinin ortalığı karıştıracağını tahmin etmek zor değil.
Munch’un Madonnası’ndan konuşup, Norveçli yazar Dagny Juel-Przybyszewska’dan bahsetmemek olmaz. Madonna resmi için poz veren Dagny, Munch’un eski sevgilisi ve modeliydi. 1893’te Polonyalı yazar Stanisław Przybyszewski evlenmişti. Evlenmiş olması eski sevgilisine çıplak poz vermesini engellememiş anlaşılan. Dagny, Madonna resmi için Munch’a poz verdiğinde Stanisław’dan ilk çocuğu olan Zenon’a hamile olduğu tahmin ediliyor. Zenon Eylül 1895’te doğmuş. Dagny ve Stanisław’un başka kişilerle ilişkileri olmuş. Dagny henüz 34 yaşındayken, aynı zamanda Stanisław’un arkadaşı olan Władysław Emeryk tarafından Tiflis’te bir otel odasında başından vurularak öldürüldüğünde, Paris’te onu bekleyen 2 sevgilisi daha varmış.
1-Madonna, 1894, Munch Museum, Oslo, Norveç 2-Madonna, 1894-95,National Gallery of Norway, Oslo, Norveç 3-Madonna, 1895, Kunsthalle Hamburg, Hamburg, Almanya 4-Madonna, 1895-1897, Steven A. Cohen Koleksiyonu 5-Madonna, 1895-1897, Catherine Woodard ve Nelson Blitz Jr. Koleksiyonu
Norveç’teki Ulusal Galeri’de bulunan bu resim serinin 2. resmi. Bu versiyon daha detaylı olduğu için benim en sevdiğim.
1- Madonna, 1894, 90×68 cm, Munch Museum, Oslo, Norveç
2- Madonna, 1894-95, 90,5 x 70,5 cm, National Gallery of Norway, Oslo, Norveç
3- Madonna, 1895, 90 x 71cm, Kunsthalle Hamburg, Hamburg, Almanya
4- Madonna, 1895-1897, 93 x 75 cm, Steven A. Cohen Koleksiyonu (Cohen’in bu resim için 1999’da 11 milyon dolar ödediği yazılmıştı.)
5- Madonna, 1895-1897, 100,5 × 70.5 cm, Catherine Woodard ve Nelson Blitz Jr. Koleksiyonu (2001’de Christie’s satışıyla el değiştiren bu detayları en az olan versiyon için çift 2.860.000 dolar ödemiş.)
Munch’un Madonna tasvirinin 1895-1902 arası siyah-beyaz ve renkli baskısını yaptığı taş baskıları da var. Bazı siyah-beyaz taş baskılar elle renklendirmiş, bazılarını renkli olarak basmış. Taş baskıların bazılarında çerçevenin dışında sol altta bir fetüs ve çerçevenin sol üst ve sağ kısımlarında saat yönünde ilerleyen sperm çizimlerini görüyoruz. Bu rahatsız edici imgeler o dönemde tepki çekmiş olmalı. En azından yağlı boya orijinal resmi satın almak isteyenleri rahatsız edeceği aşikar olan bu ek desenleri taş baskıda özgürce kullanmış.
Munch’un Madonna’daki modelinin herhangi biri değil de Dagny olduğunu göz önünde bulundurunca, taş baskılarda önümüzde çıkan fetüs ve spermlerin sebebi konusunda fikir sahibi olabiliriz sanki. Elimizde neler var? Dagny bu resme poz verirken hamileydi, aşkını yaşama konusunda fazlasıyla özgür davranan bir kadındı ve Munch’un eski sevgilisiydi. Madonna, Munch için sandığımızdan çok daha kişisel, çok daha derin bir tasvir olabilir.
Madonna, 1895-1902, Ohara Museum of Art, Okayama, Japonya Madonna, 1895-1902, Moma, New York, ABD
Taş baskılar o yıllarda hem orijinal resme parası yetmeyen sanatseverler için, hem de sanatçıların yeni desenler ve fikirler denemesine olanak tanıdığından makul bir seçenekti. Aynı zamanda sanatçıya sürümden kazanma şansı veren maddi açıdan önemli bir fırsattı. Munch Müzesi, Munch’un Madonna taş baskısından 250-300 kadar bastığını ve en çok satan eseri olduğunu söylüyor. Madonna taş baskılarının 115 tanesi bugün Oslo’daki Munch Müzesinde. Bunlar aralarında New York’taki Moma, Okayama’daki Ohara Museum of Art, Oslo’daki Ulusal Galeri’de gibi müzelerde ve özel koleksiyonlar bulunuyor. Aşağıdaki 6 farklı Madonna gravürü, Munch Müzesi koleksiyonundan. Madonna’nın bugüne kadar satışa çıkan taş baskıları arasında 1,25 milyon sterlin, 2 milyon dolar gibi yüksek rakamlara alıcı bulan versiyonları var.
2004’te Oslo Müzesi’nden hem Scream hem de Madonna çalınmıştı. Hırsızlar maske ile müzeye girip, yangın alarmı çalıştırarak paniğe yol açmış, sonrasında güvenlik güçlerini etkisiz hale getirerek, resimleri alıp kalmışlardı. İki maskeli hırsızın, elinde birer resim müze bahçesinde kaçarken fotoğrafları çekilmişti, gazetelerden belki hatırlarsınız. Resimler 2 yıl sonra Norveç polisi tarafından bulundu. Madonna resminde 2,5cm kadar bir delik vardı ama müze müdürü tamir edilebilecek bir hasar olduğunu söylemişti.
Edvard Munch’ın hayatını Scream resmi eşliğinde kısaca 4 Mart’ta anlatmıştım, okumak isterseniz tıklayabilirsiniz.
Günde 1 Resim, 131. gün, 5 Temmuz 2011
Sevgiler, Oylum Yüksel